Halleh GhorashiIk luister naar Halleh Ghorashi, Bijzonder Hoogleraar Management van Diversiteit en Integratie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zij tekende levensverhalen op van Iraanse vrouwen die gevlucht zijn. Daaruit blijkt hoe zij hun identiteit opnieuw vormgeven in hun nieuwe omgeving. Wijze lessen over diversiteitsmanagement. Halleh vertelt.

Vluchten: van verlies tot nieuw perspectief
“Je bedenkt nooit van te voren dat je een vluchteling zult worden. Als je toch hebt moeten vluchten, dan voel je eerst verlies en pijn over wat je hebt verloren en achtergelaten. Later ontdek je dat er kansen in zitten: je kunt een heel nieuw leven beginnen. Hoeveel mensen hebben die kans om hun leven helemaal opnieuw vorm te geven? Je krijgt een nieuw perspectief op je toekomst.

Hoge verwachtingen en hard werken
In die eerste jaren komt er zo ontzettend veel energie los. Je gaat een nieuwe taal leren, je moet een nieuwe plek vinden om te wonen, je kinderen moeten naar school, je moet je opleiding bijspijkeren. Kortom, je maakt werk van je nieuwe leven. Je bent ervan overtuigd, dat je in een vrij land bent. Je gelooft echt, dat je geaccepteerd zult worden als je maar genoeg je best doet om bij te kunnen dragen als deel van je nieuwe samenleving.

De desillusie
Na een jaar of 4 à 5 blijkt dit een illusie te zijn. Je verwachtingen waren zó hoog, nu is de teleurstelling des te groter. Je hebt al je energie gestoken in het vinden van een baan, van onafhankelijkheid en controle over je leven. Dat is van groot belang voor je als vluchteling. Dat alles ben je immers kwijtgeraakt en je hebt wellicht ook jaren van je leven verloren terwijl je moest wachten op je verblijfsvergunning.

Je voelt je afgewezen. Je wordt niet gezien als volwaardig, als gelijke, als persoon met ervaring. Men beschouwt je altijd als iemand die tekortschiet: je taal is niet goed genoeg, je diploma is niet veel waard, je begrijpt de cultuur niet voldoende, etc. etc.

Diversiteitsmanagement: twee stromingen
In ‘diversiteitsmanagement’ zijn twee hoofdstromingen te onderscheiden. In de Nederlandse verzorgingsstaat ziet men het als ‘morele verplichting’ om de zwakkeren te helpen. Dat is goed, maar het heeft een neveneffect. Je creëert juist zwakte, omdat je alleen naar de zwakke kanten van mensen kijkt. Bovendien, als diversiteit niet lukt, dan komt dat door het tekortschieten van de minderheden. Een vorm van ‘blaming the victim’.

Op deze stroming kwam een reactie: Als de minderheden niet meedoen, dan ligt dat niet aan hen, maar aan de (on)bewuste mechanismen in de organisatie. Die leiden tot discriminatie en uitsluiting. Om mensen een plek te geven, is het dus nodig om de organisatie aan te pakken.

Deze beide benaderingen hebben een negatieve insteek, die leidt tot een defensieve houding en/of een gevoel van falen. Dat werkt niet optimaal als je verbinding tot stand wilt brengen.

De weg naar verandering: ‘mindset’
Uiteindelijk gaat het om het veranderen van de ‘mindset’ van mensen en organisaties, die zich vormt in een context en vanuit een geschiedenis. Om de ‘mindset’ te veranderen, is het goed om vragen te stellen bij ‘de manier waarop wij het doen’. Waarom zien wij alleen tekortkomingen? Wat zou er gebeuren als we kijken naar talenten en mogelijkheden? Het is een uitnodiging om een andere bril op te zetten.

Luister naar de verhalen van hen die geacht worden tekort te schieten en die slachtoffer zouden zijn van discriminatie. Zet daarbij je mening en je oordeel even opzij. Meningen zijn slechts zinnetjes tegenover elkaar. Laat ze thuis en je ziet een mens. Dat maakt ruimte voor nieuwe verbinding.

‘Ik heb geen verhaal’
Een vrouw zei: “Ik heb geen verhaal. Ik kom uit Eritrea. Daar was ik deel van een sociale beweging die vocht voor vrijheid en rechten. Ik was heel actief. Toen ik naar Nederland kwam, dacht ik: ‘Ik begin een nieuw leven!’ Maar ik hoorde de hele tijd: ‘Nee’. Zo raakte ik mijn verhaal kwijt.” De vrouw straalde passiviteit uit en had doffe ogen. Toen ze dit verhaal vertelde, kwam het licht terug in haar gezicht. Wat een voorbeeld van hoe we ‘tekort’ creëren! De impact van ‘nee’ is zó groot dat mensen hun verhaal verliezen.

Hoe bewaak je je eigen identiteit?
De ‘minderheden’ kunnen zich afvragen hoe het dominante denken hen beïnvloedt. Ga je je verdedigen? Wordt het een ‘self-fulfilling prophecy’? Zorg dat je in jezelf blijft geloven, en houd contact met de positieve en zelfbewuste kant van je identiteit.

Daarbij is ‘StoryTelling’ een krachtig instrument. Inspiratie is te vinden bij zwarte Amerikaanse feministen. Die kozen ervoor niet in het centrum van actie (voeren) te staan. Als je in het centrum staat, raak je namelijk besmet met het verhaal van het centrum. De vrouwen creëerden hun eigen verhaal, in de marge. Ze deelden hun verhalen en die van hun voorgeslachten en schreven ze op. Verhalen van pijn en onderdrukking waaruit kracht naar voren kwam. Dit inspireerde de jongere generaties.

Safe Spaces: ruimte om verhalen te delen
Kom samen op een veilige plek (‘safe space’) en schrijf je verhalen op. Neem er alle tijd voor, zonder druk. Praat over wat belangrijk is in het leven van ieder. Deel ook de verschillen. Krijg begrip voor je eigen verhaal door naar de ervaringen van anderen te luisteren. Zodat we niet vergeten wat het betekent om te zijn wie we zijn. Zodat we weer verbonden worden met onszelf.

Een ‘safe space’ kan iedereen maken, ook groepen mensen met heel uiteenlopende achtergronden.

Duurzame verandering
Blijvende veranderingen starten altijd vanuit kleine groepen in de marge. Dat betekent niet dat ze ‘marginaal’ zijn. Ze kiezen de marge om het centrum te kunnen beïnvloeden. Die invloed kan komen door het publiceren van een boek met inspirerende verhalen. Maar ook door vanuit de ‘safe space’ in gesprek te gaan met organisaties die openstaan voor verhalen en reflectie.